Om tøflar, bibliotekarar og leiarskap

Eg har blitt beden om å gjengi delar av foredraget eg holdt på Kapittel-festivalen. Noko av det eg tok utgangspunkt i er henta frå artikkelen min i Syn og Segn nr 1/2014.

Ein venn av meg sa: «Kvifor kan ikkje biblioteket vere den siste stille staden i det offentlege rommet?» Det er for få stille stader igjen i samfunnet, meinte han.  Stilla har blitt ei luksusvare. Det er det ikkje vanskeleg å vere samd i. Derfor har vi kapell på Gardermoen, stillevogner på toga, opne kyrkjerom for meditasjon/kontemplasjon.

Eg kan altså forstå ønsket og behovet, men svaret er likevel: Nei, biblioteket skal ikkje vere den siste stille staden. Og eg finn det lett å skulle argumentere for det: Vi sviktar i så fall samfunnsoppdraget vårt. Den tida er over, og biblioteket har gjennomgått ei voldsom endring. Ønsket om ei stille rom kjem gjerne frå dei som brukte biblioteket for ei god stund sidan, om dei no brukte det i det heile tatt eller om dei berre hadde ei forestilling om korleis det skulle vere.

Kristin Danielsen, biblioteksjef  hos Deichman, sa det i går slik då ho siterte Henry Ford: «If I asked people what they wanted, they would have said faster horses». Om du ikkje veit kva biblioteket kan vere så blir gjerne ønsket å forsterke det som allereie er og finnast oppi ditt hovud. Den som veit ørlite om moderne bibliotekdrift veit at å vere eit stille rom er ein unaturleg rolle for oss å innta i dag.

Mytane

Ein annan sa til meg: «Ja, men du veit korleis de bibliotekarar stort sett ser ut – Gudrun Sjöden-klede, kort sosionomsveis, ein kort og ein lang øyredobb, gode sko og reinskurte fjes. Ingen sminke, og tøflar på jobb. Det er jo sånn!» insisterte han på.

Kvar gong uniformeringsdebatten kjem opp på biblioteknorge-postlista, så ender det opp i tøys og tull, det same skjedde i sommar. Det begynner som eit seriøst spørmål frå ein kollega, så blir forslaga meir og meir outrerte og «sidan det er fredag så foreslår eg at vi kan ta på oss selskapshattar» og i den duren. Og det er faktisk veldig dumt! Det som er ille er at mange av oss ikkje forstår at dette handlar om profesjonell tilnærming til at lånarane våre skal kunne kjenne oss igjen.

Det er heldigvis ikkje lenger sjølvsagt at bibliotekaren står bak ein skranke, han/ho liknar mistenkeleg på eit menneske der han/ho går blant dei på bibliotekgolvet. For dette handlar til sjuande og sist om profesjonalitet, og profesjonalitet er meir enn å vere heil og rein i tøyet. Vi må ha noko som viser kven vi er, det kan vere nok med ein button i ein knallfarge som seier «Eg kan hjelpe deg!» eller «Eg heiter Mariann, spør meg!». Vi treng ikkje ty til kjekke skjørt og bluser for å ha eit ytre signal om kven vi er. Men vi kan legge igjen tøflane heime. Tøflar er ikkje lov om du trivast aldri så godt med å vere bibliotekar. Du er på jobb!

@KriDanielsen 🙁 @Schjeide @forbibliotek pic.twitter.com/FMcGT0sBpQ

— Stjernesøkeren (@StarseekR) 18. september 2014

Den fødte bibliotekar

I mi tid som biblioteksjef fekk eg stadig telefonar frå rektorar, rådgivarar, studierettleiarar og NAV som ringte på vegne av ein eller anna stille og inneslutta person som ikkje ville ringe sjølv. Men dei meinte at vedkomande ville passe utmerka i bibliotek. Det trudde gjerne personen dei ringte for oss, og no ville dei skaffe eleven praksisplass før han eller ho tok til på den eigentlege utdanninga.

Seriøst: Dette er det siste vi treng no. I bibliotek har vi bruk for alle slags personar, men vi har no fått vår kvote av «dei stille i landet». Det er overflod. Det er nok no. Vi kan rett og slett ikkje halde på med dette lenger! Vi treng synlege, utadvendte, by-på-seg-sjølv-bibliotekarar som likar folk, som likar dei så godt at dei synes det er greitt å snakke til fleire på ein gong, som ser vidare enn ein-til-ein-formidlinga.

Vi må ville meir enn å berre knuge seg til bøkene sine og koseleg småprat mellom bokhyllene. Vi må kome oss ut av denne komfortsona, for det er ikkje bra for verken oss sjølve eller biblioteket vi skal løfte fram. Og dette er noko ein kan trene seg til! Åsne Hestnes refererte til ein i sitt foredrag på Kapittel 14 i går som sa «ein må vere ekstrovert, elles blir ein overkøyrd».

Eg ser med mine eigne barn kor mykje meir trening dei har no enn meg på same alder i presentasjonsteknikk. Mine tvillingar i sitt femtande år må stadig presentere oppgåver foran klassen, dei får tilbakemelding i plenum på det dei gjer.  Og vi har blitt meir og meir individualiserte, på godt og vondt, men den framste fordelen er at det ikke blir sett på som negativt å «stikke seg fram» som det gjerne var før i tida.

Men kvifor greier vi ikkje i større grad å rekruttere desse framfuse, trygge ungdomane med stor sjølvkjensle som ikkje er redde for å ta plass og vere synlege? Kvifor vil dei ikke? Kva er det det skortar på? Kor kjem forestillingane deira frå? Vi er mange som har ein jobb å gjere her, både utdanninga og sist og ikkje minst vi som arbeider i biblioteka, det er vi som er ambassadørane framfor nokon.

Formidling

Eg meiner at ein røffly kan dele bibliotkarar inn i tre når det kjem til utadretta, planlagt formidling:

1. Dei som får ei nær-døden-oppleving berre ved tanken.

2. Dei som gjer det, tek det på seg, men dei gjer det ikkje gjerne. Dei har ingen glede av det og ville helst sleppe.

3. Dei som gjer det, og har stor glede av det.

Gjett kva for ei gruppe vi finn mest bibliotekarar i, eg tippar det er dei i gruppe 2. Og dei færraste finn vi i gruppe 3. Det er også ei utbredt oppfatning at vi skal vere nøytrale. At når nokon spør oss om vi likar ei bestem bok så skal vi svare at «nei… Mange likar nok den. Smaken er som baken, han er delt».

Er dette god formidling? Er dette god interaksjon mellom bibliotekar og brukar? Sjølvsagt er det ikkje det. Skal vi ta lånarane våre på alvor, så går vi inn i ein samtale der vi er ærleg, då først er vi seriøse. Noko anna er å framstå som konturlause og blodfattige. Ein lånar som vil ha ein dialog skal vi ta på alvor. Eg har ofte spurt jobbsøkjarar om dette i intervjusituasjonar, og alle som ein har svart at dei aldri ville ha sagt at dei ikkje likte ei bok. Mitt neste spørsmål då har vore «Kvifor ikkje?»

Sosiale medier

Dreamteamet som arrangerte møtet om #utadvendtnib. Takk for initiativ og for å få delta @forbibliotek pic.twitter.com/EPCx97Dc8B — Kristin Danielsen (@KriDanielsen) 18. september 2014

Vi må bli betre på å skryte av og anerkjenne det synlege bibliotekarar gjer. Skryt genererer ofte meir skryt, meir synlegheit. Det kan gjerast overalt der vi slepp til, på biblioteknorge-postlista, på Facebook, på Twitter og/eller i bloggar. Om du er i ferd med å sende ei rosande melding til nokon si innboks, ikkje gjer det til ei privat handling. Ros bør også inngå i ein delingskultur!

Er du ikkje på Facebook seier du? Eg er svært, svært skeptisk til bibliotekarar som ikkje er på Facebook. Eg stoler ikkje på bibliotekarar som ikkje er på Facebook! Når nokon søkte jobb hos meg var Facebook-profilen det første eg sjekka. Hadde dei ikkje ein FB-konto eller ein Twitter-profil blei dei straks mindre interessant. Det handlar om vilje til synlegheit, det handlar om å vere eksponentar og ambassadørar for ein delingskultur og det handlar rett og slett om å følgje med på det som skjer rundt deg.

Når eg seier dette blir eg  ofte anklaga for å ikkje ta på alvor at Facebook slit med eit personvernproblem. Det er ikkje tilfelle. Men kva er alternativet? Å melde oss ut av verdas største nettsamfunn? Eller kanskje heller hjelpe folk med å setje opp innstillingar som i størst muleg grad gjer at dei har ein beskytta profil? Skal  vi kunne lære våre brukarar opp i å vere medvitne borgarar i cyberspace, så må vi vere der sjølv. Eg ser ikkje noko anna alternativ.

«Ikkje alle kan bruke dagen på sosiale medier, nokon av oss må jobbe»

Det du først og fremst da må jobbe med er haldningane dine. Du treng ikkje skrive om fredagspizzaen eller dele idiotiske visdomsord på rosa bakgrunn for å vere på Facebook, men det er no eingong der ting skjer, like det eller ikkje. DELINGSKULTUR burde vere eit mantra for oss. Og Twitter? Kvifor er du ikkje der? Diskusjonar på Twitter, på disiplinerte 140 teikn, kan bli plukka opp av journalistar og få ei vidare dekning, det har eg sjølv erfart i ein litteraturhusdiskusjon som kuliminerte i eit stort radioinnslag på P2.

Om leiarskap

Greier vi å rekruttere dei gode leiaremna? Ønskjer leiaremner å ta bibliotekutdaninng?

I fleire norske byar er det no tilsett biblioteksjefar utan bibliotekarutdanning. For nokre år sidan reagerte bibliotekarstanden sterkt på dette, men etterkvart reagerer vi mindre og mindre. Eg stiller ikkje ikkje spørjeteikn ved personane som har fått desse stillingane. Dei har berre søkt på ein jobb, har blitt sett på som den mest kvalifiserte og tiltrådt stillingane. Men eg er bekymra for ein utvikling, for ein tendens.

Vi må sjå dette i samanheng med rekrutteringa til utdanninga også. For å bruke meg sjølv som døme: Eg har alltid ønska å vere leiar, det var det som var interessant for meg fordi det passa min personlegdom.  Eg vil vere med på å bestemme, eg vil legge føringar, eg vil ha ei hand på alt og då er det avgjerande å få vere i ein leiarposisjon. Det er først i leiarposisjon vi verkeleg greier å få gjennomslag for ideane våre.

Det er biblioteksjefen som får uttale seg til media, som skal representere biblioteket utad, ja, som er det personifiserte biblioteket. Det er mange leiaremner som i dag går i vidaregåande skule. Greier vi å trekke til å oss desse når vi og dei ser at utviklinga går i ei slik retning? Eg veit rett og slett ikkje om eg hadde gidda og gått på ei bibliotekutdanning i dag når eg ser at det går i ei slik retning.

Som leiar av Norsk Bibliotekforening, som biblioteksjef i permisjon og som bibliotekar på golvet:

Eg ønskjer meg meir lidenskap! Eg ønkjer meg bibliotekarar som synast med armar og bein, latter og kanskje tårer. Bibliotekarar som bruker utestemme sjølv om dei er inne, bibliotekarar som brenn. Eg ønskjer meg engasjement, yrkesstoltheit og gode ambassadørar! Joda, du har det i deg du også. Leit litt til, så skal du sjå. Det var kjærleiken til faget som gjorde at du valgte å bli bibliotekar.